Սթրեսի հաղթահարման եղանակները

Սթրեսի դրսևորման հոգեբանական առանձնահատկությունները և հաղթահարման եղանակները

   Յուրաքանչյուր ոք իր կյանքի ընթացքում ժամանակ առ ժամանակ բախվում է սթրեսային իրավիճակների։ Դրանք ծագում են ժամանակի սակավության պատճառով, աշխատանքում առաջացած կոնֆլիկտային հարաբերությունների ժամանակ, անձնական կյանքում ունեցած խնդիրների պատճառով։ Անձի սթրեսակայունությունը  անձնային որակ է, որը բաղկացած է հոգեֆիզիոլոգիական բաղադրիչներից։ Այն պետք է զարգացնել, որպեսզի ապագայում խուսափենք ոչ միայն շրջապատող միջավայրի հետ ունեցած խնդիրներից, այլ նաև պահպանենք սեփական առողջությունը։ Սթրեսակայունությունն օրգանիզմի ընդհանուր ունակությունն է պատասխանել սթրեսային ազդեցություններին։ Այն մշտական հատկություն չէ և կարելի է մարդկանց մոտ զարգացնել։ Մի շարք հետազոտություններ ապացուցում են, որ կանայք և տղամարդիկ տարբեր կերպ են արձագանքում սթրեսային իրավիճակին։ Տղամարդիկ կամ ոչինչ չեն անում կամ գնում են դեպի ակտիվ գործողությունների, իսկ կանայք ընտրում են ավելի պասիվ ռազմավարություններ կամ փնտրում են այլոց օգնությունը։

Բոլորին է հայտնի, որ սթրեսը բացասաբար է ազդում նյարդային համակարգի վրա։ Դրա պատճառով կարող են առաջանալ տարբեր հիվանդություններ, որոնք հետագայում հարկավոր է բուժել։ Որպեսզի չլինեն նման իրավիճակներ, հարկավոր է հաճախել հատուկ թրեյնինգների, որոնք կօգնեն զարգացնել մարդու մոտ սթրեսակայունությունը։

Մեր թրեյնինգի նպատակն է՝ մանկավարժների հոգեկան առողջության պահպանումը և ամրապնդումը։

Խնդիրներն են՝

• մշակել սթրեսի հաղթահարման պրակտիկ ձևեր
• ձերբազատվել հուզական և մկանային լարվածությունից
• նպաստել հուզական այրման պրոֆիլակտիկային

Յուրաքանչյուր թրեյնինգային պարապմունք կանոններ ունի։ Բոլորիդ առաջարկում եմ ակտիվություն դրսևորել, մասնակցել առաջարկվող վարժություններին, խոսել միայն ձեր անունից, ուշադիր լսել մյուսներին։

Մեր աշխատանքի նպատակն է հնարավորինս մոտենալ ձեր հուզական վիճակներին, սովորել հասկանալ ինքներդ ձեզ, արտահայտել ձեր զգացողությունները, ապրումները, տիրապետել ռելաքսացիոն ձևերին։

Եկեք սկսենք ծանոթությունից։

Վարժություն՝ Այցեքարտ

Նպատակն է խմբի անդամներին լավ ճանաչելը։

Գնդակը պահելով ձեռքում՝ ասեք Ձեր անունը և Ձեզ բնորոշ որևէ որակ, պայմանով, որ այդ որակը կամ հատկությունը սկսվի Ձեր անվան առաջին տառով։ Այնուհետև գնդակը փոխանցեք հաջորդ մասնակցին, և նա կասի իր անունը և անձնային որակը։

Ի՞նչ է սթրեսը

Սթրեսը էմոցիոնալ և ֆիզիկական լարվածության վիճակ է, որը ծագում է որոշակի պայմաններում, որոնք բնութագրվում են որպես դժվար և անկառավարելի իրավիճակներ։ Սթրեսը մարմնի ֆիզիկական, հոգեկան, հուզական և քիմիական ռեակցիան է, որը վախեցնում, նյարդայնացնում կամ սպառնում է մարդուն։

Գաղտնիք չէ, որ մանկավարժի մասնագիտությունը հանգեցնում է ոչ միայն սթրեսի, այլ սթրեսի գերագույն աստիճանի։ Մեզանից շատերը գիտակցում և հասկանում են, թե ինչպիսի վնաս է պատճառում մեր հոգուն և օրգանիզմին, ավելի հստակ, որ մենք ոչ մի գործողություն չենք նախաձեռնում բացասական զգացողություններից ձերբազատվելու համար։

Իրականում դժվար չէ ձերբազատվել տհաճ զգացողություններից, կարևորը ցանկությունն է։ Դա է հիմնական խնդիրը։ Պետք է ցանկանալ։ Այնպես ցանկանալ, որ այդ զգացողությունը կլանի մեր ողջ գիտակցական և ենթագիտակցական մակարդակները, մինչև մկանային համակարգ։

Սթրես հասկացության սահմանումը

Սթրես եզրույթն առաջին անգամ գործածել է Ու․ Քենոնը։ Սթրես նշանակում է ճնշվածություն, լարվածություն։ Սթրեսի հայեցակարգը մշակել և զարգացրել է կանադացի գիտնական Հանս Սելյեն։ Նա սթրեսը սահմանել է՝ որպես օրգանիզմի ոչ յուրահատուկ պատասխան, հակազդում միջավայրի ցանկացած փոփոխությանը, յուրահատուկ ազդակին։ Օրգանիզմը չի կարող անտարբեր մնալ ներքին և արտաքին ազդեցությունների նկատմամբ, նա անպայման պատասխան հակազդումներ է տալիս, որոնց վերջնական նպատակը միջավայրի պայմաններին հարմարվելն է։ Այն որպես երևույթ կարող է լինել բջջի մակարդակով։ Ցանկացած ակտիվություն գործի է դնում սթրեսի մեխանիզմը։ Սթրեսի լիակատար բացակայությունը նշանակում է մահ։ Եթե մարդ ապրում և կենսագործունեություն է ծավալում, ապա անպայման սթրես է ապրում։ Սթրեսը միշտ չէ, որ վնասվածքի արդյունք է․ ցանկացած նորմալ գործունեություն առանց վնաս պատճառելու կարող է սթրես առաջացնել։

Սթրեսորներ

Սթրեսը խախտում է օրգանիզմի, հոգեկան հավասարակշռությունը․ դա պատասխան ռեակցիան է սթրեսորին։ Սթրեսորն այն գործոնն է, որն առաջացնում է փոփոխություններ օրգանիզմում։ Այն գործոնները, որոնք խթանում են մարդու մոտ սթրեսային պատասխան, կոչվում են սթրեսորներ: Սթրեսորները կարող են լինել տարբեր, այսինքն՝ սթրեսի ռեակցիան կարող է առաջանալ և՛ հաճելի, և՛ տհաճ իրողություններից՝ առաջացնելով դրական և բացասական հույզեր ու զգացմունքներ, չնայած, որ երկուսի դեպքում էլ օրգանիզմի կենսաբանական ռեակցիաները նույնն են։

Սթրեսի տեսակները

Սթրեսը լինում է երկու տեսակի՝ էուսթրես և դիսթրես։

Հաճելի ապրումների հետ կապված սթրեսը էուսթրեսն է (մեծ գումարի շահում, կորած մտերիմի անսպասելի վերադարձ, մրցանակի ստացում), իսկ տհաճ ապրումների հետ կապվածը՝ դիսթրեսը (կոնֆլիկտ, կորուստ, կարևոր վերջնաժամկետի մոտեցում)։ Ըստ Լազարուսի՝ էուսթրեսի և դիսթրեսի տարբերությունը հանգեցրել է այն բանին, որ առաջինի դեպքում մարդը, սուբյեկտիվորեն գնահատելով իրավիճակը և համեմատելով այն իր ուժերի ու կարողությունների հետ, համարում է, որ այն հաղթահարելի է, իսկ երկրորդ դեպքում՝ իրավիճակը դառնում է անհնարին՝ անհաղթահարելի, նախկին փորձում չհանդիպած։

Սթրեսի փուլերը

Սթրեսի երեք փուլերն են․

1․ Տագնապի փուլ – Սա առաջանում է այն ժամանակ, երբ օրգանիզմի վրա սկսում է ազդել սթրեսորը։ Այս փուլում օրգանիզմը փոխում է իր բնութագիրը, վերափոխում է ներքին հակազդումները, գործընթացները։ Տագնապի ժամանակ դիմադրությունը բավարար չէ, և եթե սթրեսորը ուժեղ լինի, օրգանիզմը կարող է մահանալ հենց այս փուլում։

2․ Դիմադրության փուլ – Սթրեսորի ազդեցությունը համատեղելի է հարմարվողական հնարավորությունների հետ, օրգանիզմը սկսում է ակտիվ դիմադրություն ցույց տալ։ Տագնապի ռեակցիայի նշանները վերանում են և դիմադրության մակարդակը սովորականից նշանակալի բարձրանում է։ Այս փուլում օրգանիզմի կենսագործունեությունը չի տարբերվում սովորական պայմաններում կենսագործունեությունից։ Դիմադրության փուլի տևողությունը կախված է օրգանիզմի բնածին հարմարվողականությունից և սթրեսորի ուժից։

3․ Հյուծման փուլ – Առաջանում է սթրեսորի երկարատև ազդեցության պատճառով։ Սակայն, եթե սթրեսորը երկարատև չի լինում, այս փուլը կարող է և չլինել։ Այս փուլի սկզբում օրգանիզմի հարմարվողական ռեսուրսները կամաց-կամաց սպառվում են։ Ադապտացիոն էներգիայի պաշարները սահմանափակ են։ Այս փուլում կրկին հայտնվում են տագնապի ռեակցիայի նշանները, սակայն այժմ դրանք անդառնալի են և դրանց ամբողջական սպառման դեպքում անհատը մահանում է։

Սթրեսի մակարդակները

Սթրեսային իրավիճակն ընթանում է մի շարք կենսաբանական, սոցիալական և հոգեբանական գործոնների ներգործությամբ, որոնք հոգեկանում առաջացնում են ներքին լարվածություն, գրգռվածություն, ծանրաբեռնվածություն և ճնշում։

Կենսաբանական մակարդակում սթրեսային իրավիճակը կարող է ընթանալ ֆիզիոլոգիական փոփոխություններով՝ սեղմվածություն գլխում, մկանային լարվածություն, աղիների աշխատանքի խախտումներ, ուտելիքի հանդեպ անտարբերություն կամ շատակերություն, քնի խանգարում։ Կարող է փոխվել անձի ֆիզիկական ակտիվությունը, առաջանալ սրտխփոց։

Սոցիալական մակարդակում փոփոխություններն ուղեկցվում են շփման սահմանափակումներով և անտարբերությամբ, թուլանում է պատասխանատվությունը, առաջանում մեկուսանալու ցանկություն, արգելակվում են համագործակցային ունակությունները։ Անձը կորցնում է սոցիալական միջավայրի ադեկվատ ընկալումը, ապագային ուղղված նպատակները կորցնում են իրենց իմաստը, սահմանափակվում են անելիքների հնարավորությունները։

Հոգեբանական մակարդակում սթրեսը բնորոշվում է հոգեկան ծանրաբեռնվածությամբ և ճնշվածությամբ։ Սթրեսային հոգեվիճակը կարող է նկարագրվել հետևյալ ախտանիշներով՝ անհանգստություն, տագնապ, ընկճվախություն, լարվածություն, անտրամադիր վիճակ, հուզական անհավասարակշռություն, անորոշության առկայություն, ցրվածություն, դյուրագրգռություն, ուժասպառություն և այլն։

Մտածեք և ասեք՝ ինչքանով եք բախվում սթրեսային իրավիճակների և արդյոք կարողանո՞ւմ եք ձերբազատվել դրանից։

Թեստ <<Թաքնված սթրես>>

Ձեզ է առաջարկվում 9 իրավիճակ։ Նշեք, թե դրանցից որն է Ձեզ ամենաշատն անհանգստացնում։

1․ Դուք նկատում եք, որ ինչ-որ մեկը հետևում է Ձեզ։

2․ Դուք ցանկանում եք զանգահարել, իսկ համապատասխան հեռախոսահամարը անընդհատ զբաղված է։

3․ Դուք մեքենա եք վարում, իսկ Ձեր կողքին նստած մարդիկ անընդհատ ուղղություն են ցույց տալիս։

4․ Դուք ինչ-որ մեկի հետ զրուցում եք, իսկ երրորդն անընդհատ խառնվում է Ձեր խոսակցությանը։

5․ Երբ ինչ-որ մեկն առանց պատճառի բարձրացնում է ձայնը։
6․ Երբ Դուք մտքերի մեջ եք և ինչ-որ մեկն ընդհատում է Ձեզ իր հարցերով կամ գործողություններով։

7․ Ձեզ նյարդայնացնում է գույների համադրությունը, որը ըստ Ձեզ չի համընկնում իրար։

8․ Երբ ձեռքսեղմման ժամանակ գործընկերը դանդաղորեն է մոտեցնում ձեռքը։

9․ Խոսակցությունն այն մարդու հետ, ով Ձեր մասին ամեն ինչ գիտի։

Արդյունք- Եթե Դուք նշել եք 5 և ավելի իրավիճակներ, դա նշանակում է, որ ամենօրյա դժվարությունները /տհաճ իրավիճակները/ Ձեր նյարդերի վրա հիվանդագին ազդեցություն են թողնում։ Փորձեք խուսափել նմանատիպ իրավիճակներից կամ դրանց վրա քիչ ուշադրություն դարձրեք։

Սթրեսի հաղթահարման ուղիները

Սթրեսի կառավարում

Սթրեսի հաղթահարումը չի կարող արդյունավետ լինել առանց անձի ինքնակառավարման կարողության։ Եթե որևէ մեկը տրամադրված չէ ինքն իրեն օգնելու, ապա որքան էլ միջավայրը, շրջապատնի մարդիկ ու հաստատությունները փորձեն օգնել նրան հաղթահարելու մշտական, հոգեմաշ սթրեսային վիճակը, ոչինչ չի հաջողվի։Սթրեսը ոչ թե ճակատագրական չարիք է, կամ անբուժելի հիվանդություն, այլ անխուսափելի իրողություն, որից հարկավոր է օգտվել ի շահ անձի և հասարակության։ Սթրեսն անձին ու հանրույթին ընձեռում է ինքնաճանաչման, ինքնազարգացման, ինքնակատարելագործման հնարավորություն է տալիս և պարտադրում է իրականացնել դա։

Սթրեսի հաղթահարման մեխանիզմներում պատասխանատու են 3 հիմնական ուղղությունները՝ ճանաչողական/կոգնիտիվ/ գործընթացները, հուզականությունը և վարքային դրսևորումները։

Կոգնիտիվ – հուզականություն– վարք

Այս ոլորտները փոխկապակցված են և մեկը մյուսով փոխպայմանավորված։ Ոչ մի միտք չի ծնվում հենց այնպես, առանց ապրումի, և ոչ մի վարք չի դրսևորվում առանց մտքի։ Սակայն այս ամենում մեծ է վերաբերմունքի դերը, ինչը ձևավորվում է այն համոզմունքներից, դատողություններից և դիրքորոշումներից, որոնք ձևավորվում են մեր արժեհամակարգում, կյանքի հանդեպ ունեցած պատկերացումների ու իմաստավորումների արդյունքում։

Ինքնատիրապետման հմտություններ

• Կարողանալ տիրապետել սեփական վարքին
• Կարողանալ տիրապետել սեփական զգացմունքներին
• Մտածել լավատեսորեն

Կան մարդիկ, ովքեր բնությունից օժտված են ինքնատիրապետման և ինքնակարգավորման ունակություններով։ Նրանց մոտ օրգանիզմի ներքին միջավայրի հարաբերական հաստատունությունն ավելի հեշտ է վերականգնվում և պահպանվում առանց միջամտության։ Սակայն ոչ բոլորին է դա հեշտությամբ տրվում։ Ինքնատիրապետման համար առաջնային հմտությունը սեփական անձի ադեկվատ ընկալումն է, երբ մարդը գիտակցում է իր կարողությունները՝ չթերագնահատելով և չգերագնահատելով դրանք։ Շատ կարևոր է պատասխանատվություն կրել սեփական անձի համար և ունենալ հենարանի հաշիվ սեփական անձի ռեսուրսների, ոչ միայն փնտրել դրանք դիմացինի մեջ։ Ինքնատիրապետման կարևորագույն պահանջներից մեկը օրգանիզմի ներքին ռեսուրսների ճանաչումն ու գնահատումն է, որն էլ նպաստում է ինքնավստահությանն ու սթրեսադիմացկունությանը։ Եթե սթրեսային իրավիճակը չունի երկարատևություն և խորություն, այն լիովին հաղթահարելի է ինքնուրույն։ Սակայն սուր սթրեսը դժվար է հաղթահարել։

Ըստ Ռ․Դեյթոյի սթրեսային ցուցիչն առկա չէ, եթե նա՝

• ընդունում է բավարար քանակությամբ սնունդ
• ունի ֆիզիկական բավարար ակտիվություն
• ծանրաբեռնված օրվա ընթացքում կարողանում է լիցքաթափվել և հանգիստ քնել
• կարողանում է ինքնապաշտպանվել և չի մեկուսանում դժվար իրավիճակներում
• ձևավորված է սեփական կյանքը վերահսկելու պահանջմունքը
• ունի ինքնավստահություն
• ադեկվատ է գնահատում սեփական հնարավորությունները
• ունի հստակ ձևակերպված անձնային նպատակներ
• իր արարքների համար պատասխանատվություն է կրում առանց դիմացինին մեղադրելու, ունի բավարար ինքնաքննադատություն
• կարողանում է ազնվորեն համագործակցել
• դրված նպատակը հասցնում է ավարտին

Սթրեսի ազդեցության կանխարգելում

Ըստ Ն․Ամոսովի՝ օրգանիզմի կատարյալ վերականգնման համար անհրաժեշտ է 4 հիմնական պայման՝

• ֆիզիկական ծանրաբեռնվածություն
• օրգանական սնունդ
• կոփում
• հանգիստ

Այժմ փորձենք ռելաքսացիոն վարժությունների միջոցով դուրս բերել բացասական զգացողությունները։

Մեզանից շատերիս համար ռելաքսացիան լարված օրվա վերջում ունեցած հանգիստն է։ Եվ մեզանից շատերը դա անում են հեռուստացույցի կամ համակարգչի առջև նստած։ Սակայն դա հուզական լարվածության դուրսբերման ամենալավ տարբերակը չէ։ Ձեր զգայարանները մնում են լարված վիճակում, դուք հույզեր ու զգացողություններ եք ունենում։ Այդպիսի միջոցը սթրեսի հաղթահարման տարբերակ չէ, քանի որ հոգեկան ուժերի ամբողջական վերականգնման համար անհրաժեշտ է օրգանիզմն ակտիվացնել իսկական ռելաքսացիայի միջոցով։ Դրա համար գոյություն ունեն հատուկ մեթոդիկաներ /յոգա/, բայց նույնիսկ առանց դրանց իմացության, կարելի է ժամանակ հատկացնել, իրականացնել վարժություններ, որոնց միջոցով կկարողանաք ձերբազատվել անհանգստություններից և դեպրեսիաներից, կկարողանաք կառավարել բարկությունը, կխուսափեք նյարդային համակարգի և սիրտ-անոթային հիվանդությունների առաջացումից։

Անհրաժեշտ է ամեն օր ռելաքսացիոն վարժություններին տրամադրել 10-20 րոպե։

Առաջին տարբերակը շնչառական վարժություններն են.

Խորը շնչառությունը հնարավորություն է տալիս ձերբազատվել բացասական մտքերից, որոնք կլանում են մարդուն։ Սթրեսային իրավիճակներում շնչառությունը վատանում է և օրգանիզմին չի բավականացնում թթվածինը։ Խորը շնչառությունն օգնում է թթվածնով լցնել մեր ուղեղը։

Վարժություն՝ Փուչիկ

Հարգելիներս խնդրում եմ զբաղեցրեք հարմարավետ դիրք, փակեք Ձեր աչքերը․ շնչեք խորը և համաչափ։ Այժմ կփորձենք շնչառության միջոցով թուլանալ։ Պատկերացրեք, որ ձեր որովայնում փուչիկ կա։ Փչեք դանդաղորեն, խորը-խորը, և կզգաք, թե ինչպես է այն մեծանում։ Ահա այն դարձավ մեծ ու թեթև։ Երբ կզգաք, որ այլևս չեք կարող այն փչել, պահեք շնչառությունը, չշտապելով հաշվեք մինչև 5-ը, որից հետո դանդաղորեն և հանգիստ կերպով արտաշնչեք։ Փուչիկը նստում է։ Հետո փչեք նորից։ Այսպես գործողությունը կատարեք 5-6 անգամ, այնուհետև դանդաղորեն բացեք աչքերը և հանգիստ նստեք 1-2 րոպե։

Վարժության նպատակը – Այս տեխնիկան նախատեսված է լարվածությունը հանելու համար, որն իր մեջ ներառում է և շնչառական վարժություն և մեդիտացիայի բաղադրիչներ։ Երբ զգում ես, որ ուժեղ վախեցել ես կամ տագնապայնության պատճառով կորցրել ես ինքդ քո նկատմամբ վերահսկողությունը, բավական է այս տեխնիկան 2-3 րոպե իրականացնել և ձեր վիճակը կթեթևանա։

Վարժություն՝ Յոթ մոմ

Նստեք հարմարավետ, փակեք աչքերը, թուլացեք։ Դուք հանգիստ և հարմարավետ եք Ձեզ զգում։ Շնչեք խորը և համաչափ։ Պատկերացրեք, որ ձեզնից մեկ մետր հեռավորության վրա դրված է 7 մոմ, որոնք վառվում են։ Շնչեք ինչքան հնարավոր է խորը, այնուհետև պատկերացրեք, որ դուք պետք է այդ մոմերից մեկը հանգցնեք։ Խորը շնչեք ու ինչքան հնարավոր է ուժեղ փչեք դեպի այդ մոմերից մեկը ու հանգցրեք։ Այսպես նույն գործողությունը կատարելով հանգցրեք բոլոր 7 մոմերը։

Վարժությունը ռելաքսացիոն պարզ ու արդյունավետ տեխնիկա է։

Քննարկում – Ինչպե՞ս փոխվեց Ձեր հոգեվիճակն այս տեխնիկան իրականացնելիս։

Երկրորդ տարբերակը մկանային ռելաքսացիան է։

Շնչառական վարժություններից հետո ցանկալի է իրականացնել մկանային վարժություններ։

Վարժություն՝ Լիմոն

Նպատակը մկանային լարվածության թուլացումն է։ Նստեք հարմարավետ, ձեռքերը հանգիստ դրեք ծնկներին/ափերը դեպի վերև/, ուսերը և գլուխը թուլացրեք, աչքերը փակեք։ Մտովի պատկերացրեք, որ Ձեր աջ ձեռքին լիմոն կա։ Սկսեք այն դանդաղորեն սեղմել, այնքան ժամանակ, քանի դեռ չեք զգացել, որ <<քամել եք>> ողջ սոկը։ Թուլացեք։ Հիշեք Ձեր զգացողությունը։ Այժմ պատկերացրեք, որ լիմոնը գտնվում է ձախ ձեռքում։ Կրկնեք վարժությունը։ Նորից թուլացեք և հիշեք Ձեր զգացողությունները։ Այնուհետև վարժությունը կատարեք երկու ձեռքով։ Թուլացեք։ Հանգստացեք։

Վարժություն՝ Սառույց

 Նպատակն է հասնել մկանային թուլացման։

Կանգնեք, փակեք աչքերը, ձեռքերը բարձրացրեք վերև։ Պատկերացրեք, որ Դուք սառույց եք կամ պաղպաղակ։ Լարեք Ձեր մարմնի բոլոր մկանները։ Հիշեք այդ զգացողությունը։ Մնացեք այդ դիրքում 1-2 րոպե։ Այնուհետև պատկերացրեք, որ արևի ճառագայթների ազդեցության տակ Դուք սկսում եք դանդաղորեն հալչել։ Աստիճանաբար թուլացրեք ձեռքի մկանները, ուսերի, պարանոցի, ողնաշարի, ոտքերի և այդպես շարունակ։ Հիշեք, թուլացման ժամանակ Ձեր ունեցած զգացողությունները։ Վարժությունը կրկնեք այնքան ժամանակ, մինչև կհասնեք օպտիմալ հոգեհուզական վիճակի։ Այս վարժությունը կարելի է իրականացնել նաև հատակին պառկած։

Քննարկում – Կխնդրեի մասնակիցներին կիսվել իրենց ունեցած զգացողություններով, թե ինչպես փոխվեց ձեր հոգեկան վիճակը վարժությունն իրականացնելիս։

Երկրորդ տարբերակը մեդիտացիոն վարժություններն են։

Չորրորդ տարբերակը ինքնաներշնչանքն է։

Թուլանալուց և հանգստանալուց հետո պետք է օգտագործել հետրյալ նպատակային բանաձևերը․

• Ես տաղանդավոր, շփվող, բարի և լավատես մարդ եմ։
• Ամեն օր ես սկսում եմ սիրել ինձ ավելի ու ավելի շատ։
• Ես ունեմ մեծ պոտենցյալ և էներգիայի հսկայական պաշար։
• Ես Տիեզերքի ամենայուրահատուկ մարդն եմ։
• Ես իմ բնույթով միակն ու անկրկնելին եմ։
• Ես ինքնավստահ եմ և ունեմ լավ ապագա։
• Ես հավատում եմ ինքս ինձ և իմ ապագային։
• Ես ինքս եմ <<տնօրինում>> իմ ճակատագիրը։
• Ես իմ կյանքի տերն եմ։
• Ես ազատ մարդ եմ։

Սիրե՛ք Ձեզ, մտածե՛ք Ձեր մասին և այդ ժամանակ ոչ մի սթրեսային վիճակ Ձեզ համար անտանելի չի լինի։

Մենք չենք կարող լիովին փոխել կյանքի ընթացքը, քանի որ այն կարող է վեր լինել մեր ուժերից, բայց միշտ կարող ենք փոխել վերաբերմունքը այդ ընթացքին, քանի որ այն մեր հնարավորությունների շրջանակներում է։